۱۴ تقویت کننده عقل طب اسلامی
انتخاب های انسان به میزان عقل او می باشد، در این مطلب 14 تقویت کننده عقل در طب اسلامی را معرفی می کنیم تا این مایه حیات ادمی را افزایش دهیم و بتوانیم تصمیمات بهتری را در زندگانی خود بگیریم و عمل نمائیم.
ایت الله تبریزیان در سلسله دروس طب اسلامی خود در در مورخ 1394/01/16 به 14 تقویت کننده عقل در طب اسلامی اشاره میکنند و از احادیث اهل بیت علهیم السلام به شرح این موارد می پردازند.
در روایات آمده که عقل مانند چراغی عمل می‌کند که در سر است ولی نور آن در تمام بدن وجود دارد. عقل یعنی قدرت درک، البته در لغت به معنی بندی است که با آن چهارپا را می‌بندند تا هر کاری نکند و آن را محدود می‌کند، عقل در انسان مانند این بند عمل می‌کند و مانع می‌شود که انسان به دنبال شهوات برود و سبب می‌شود که انسان حدومرزها را رعایت کند.
در روایت آمده: «مع سئل الحسن بن علی (سلام الله علیه) فقیل له: ما العقل؟ قال: التجرع للغصه حتى تنال الفرصه.»[1]
ترجمه روایت:
«از امام حسن مجتبی (سلام الله علیه) سؤال کردند عقل چیست؟ امام فرمودند جرعه کردن غصه (کنایه از صبر و تحمل) تا زمانی که فرصت اجازه دهد.»
در روایت دیگر آمده: «ما العقل؟ قال: حفظ قلبک ما استودعته»[2]
ترجمه روایت:
«از امام حسن مجتبی (سلام الله علیه) سؤال کردند عقل چیست؟ امام فرمودند حفظ قلب، آنچه نزد او ودیعه گذاشتید.»
یعنی هرچه یاد بگیری او حفظ می‌کند.
البته در بیشتر روایات آمده: «ما عُبِدَ به الرحمن»[3]
ترجمه روایت:
«(عقل) همان چیزی است که انسان به‌وسیله آن خدا را عبادت می‌کند.»
از روایات استفاده می‌شود که اموری عقل را تقویت و یا تضعیف می‌کند.
اموری که عقل را تقویت می‌کند
سرکه، اولین تقویت کننده از 14 تقویت کننده عقل در طب اسلامی
امام صادق (سلام الله علیه) می‌فرمایند: «الخل یشد العقل»[4]
ترجمه روایت:
«سرکه عقل را تقویت می‌کند.»
روایاتی که سرکه را تقویت‌کننده عقل معرفی میکنند بسیار است.
امام صادق (سلام الله علیه) می‌فرمایند: «الخل الخمر یشد اللثه، ویقتل دواب البطن، ویشد العقل»[5]
ترجمه روایت:
«سرکه خمر لثه را تقویت می‌کند و انگل شکم را می‌کشد و عقل را تقویت می‌کند.»
در این روایت مقید شده که سرکه خمر عقل را تقویت می‌کند که این منافاتی با روایت قبل ندارد و می‌توان گفت که هر سرکه‌ای تقویت‌کننده عقل است ولی خواص دیگر را تنها سرکه خمر دارد.
سرکه خمر به سرکه‌ای می‌گویند که در فرآیند تبدیل‌شدن به سرکه ابتدا تبدیل به خمر می‌شود (انقلاب اول) سپس تبدیل به سرکه می‌شود (انقلاب دوم)، در روایات و در منابع فقهی شش چیز ذکرشده که ابتدا تبدیل به خمر و سپس تبدیل به سرکه می‌شوند، انگور، خرما، جو، عسل، انجیر و یک مورد دیگر که به یاد ندارم، یعنی اگر از سیب سرکه درست کنند این‌گونه نیست که ابتدا تبدیل به خمر شود و تبدیل‌شدن به خمر فقط در همان شش مورد است.
برای درست کردن سرکه از انگور ابتدا باید انگور شسته شود سپس صبر کنید تا کاملاً خشک شود زیرا آب سبب کپک زدن آن می‌شود، پس‌ازآن آب انگور را بگیرید و در ظرف ریخته و درب آن را ببندید البته می‌توان خود انگور را هم در ظرف ریخت و درنهایت آن را صاف کرد.
در زمستان شش روز و در تابستان سه روز طول می‌کشد تا تبدیل به خمر شود و تفاله آن بالا می‌آید، پس از مدتی تبدیل به سرکه می‌شود و تفاله آن پایین می‌آید، شرطش آن است که پس از تبدیل‌شدن به خمر (ده روز) درب ظرف را بازکنید تا مگس سرکه یا پشه سرکه وارد آن شود، این حشره باعث می‌شود که آب انگور تبدیل به سرکه شود و این فرآیند نود روز طول می‌کشد و روش دیگر این است که بعد از ده روز به آن سرکه کهنه اضافه کنند زیرا در سرکه کهنه تخم مگس سرکه وجود دارد و حتی اگر در را ببندند بازهم مگس سرکه در آن به وجود می‌آید و پس از چهل روز تبدیل به سرکه می‌شود ولی آنچه در روایات توصیه‌شده با باز گذاشتن ظرف و ورود مگس سرکه از راه طبیعی آن است.
در روایت آمده: «کلوا خل الخمر ما انفسد، ولا تأکلوا ما أفسدتموه أنتم»[6]
ترجمه روایت:
«سرکه خمری را بخورید که خود فاسد شده نه آنکه خودتان فاسد کرده‌اید».
هرچه انگور مورداستفاده شیرین‌تر باشد سرکه حاصل از آن بهتر و ترش‌تر است. اگر بخواهیم از خرما سرکه درست کنیم باید کمی آب به خرما اضافه کنیم تا جایی که آب روی خرما بیاید، پس از چهل روز آن را صاف کنید و تا نود روز بگذارید.
امروزه در طب سنتی و عطاری‌ها سرکه سیب به‌عنوان بهترین سرکه معرفی می‌شود ولی در طب اسلامی بهترین سرکه، سرکه خمر است.
در روایاتی که ذکر شد عبارت «تشد» آمد که مراد تقویت عقل است و در روایاتی دیگر آمده «تزید» یعنی زیاد شدن.
در روایت آمده: «رجلا کان عند أبى الحسن الرضا (سلام الله علیه) بخراسان، فقدمت إلیه مائده علیها خل وملح فافتتح، بالخل فقال الرجل: جعلت فداک، إنکم أمرتمونا أن نفتتح بالملح، فقال: هذا مثل هذا (یعنى الخل) یشد الذهن ویزید فی العقل»[7]
ترجمه روایت:
«مردی نزد امام رضا (سلام الله علیه) در خراسان بود و سفره در مقابل او پهن کردند و سرکه و نمک در سفره قراردادند و امام با سرکه آغاز کردند و آن مرد اعتراض کرد که شما به ما امر کردید که با نمک شروع کنیم و امام فرمودند آن‌هم مانند این است (یعنی سرکه) ذهن را تقویت می‌کند و عقل را زیاد می‌کند.»
مراد از زیادشدن عقل، بالا رفتن مرتبه عقل است.
اسحاق بن عمار روایت می‌کند: «قلت لابی عبد الله علیه السلام الرجل آتیه اکلمه ببعض کلامی فیعرف کله، ومنهم من آتیه فاکلمه بالکلام فیستوفی کلامی کله ثم یرده علی کما کلمته، ومنهم من آتیه فاکلمه فیقول: أعد علی فقال یا اسحاق: أو ما تدری لم هذا؟ قلت لا، قال الذی تکلمه ببعض کلامک فیعرف کله فذاک من عجنت نطفته بعقله، واما الذی تکلمه فیستوفی کلامک ثم یجیبک على کلامک فذاک الذی رکب عقله فی بطن أمه، وأما الذی تکلمه بالکلام فیقول اعد علی، فذاک الذی رکب عقله فیه بعد ما کبر فهو یقول اعد علی.»[8]
ترجمه روایت:
«از امام صادق (سلام الله علیه) پرسیدم مردی را با او چند کلمه صحبت می‌کنم و او کل مطلب را می‌فهمد و شخص دیگری را با او صحبت می‌کنم و وقتی کلامم تمام شد حرفم را می‌فهمد و شخص دیگر که وقتی با او صحبت می‌کنم چو حرفم تمام می‌شود می‌گوید دوباره بگو، امام فرمودند ای اسحاق مگر نمی‌دانی علتش چیست؟ عرض کردم نه، امام فرمودند کسی که بعضی از کلمات را به او می‌گویی و کل حرف‌هایت را می‌فهمد او کسی است که نطفه‌اش با عقلش عجین شده و آن‌کسی که وقتی کلامت تمام شد سپس حرفت را می‌فهمد کسی است که عقلش در شکم مادر به او اضافه‌شده و آن شخص که با او صحبت می‌کنی و می‌گوید دوباره بگو کسی است که بعد از بزرگ شدن عقل به او اضافه‌شده.»
در این روایت به سه مرتبه از عقل اشاره‌شده و شاید مراتب دیگری هم باشد، پس می‌توان گفت که عقل دارای مراتب است و اگر خوردن سرکه عقل را زیاد می‌کند آیا مرتبه عقل را افزایش می‌دهد؟ البته هر مرتبه‌ای هم خود دارای مراتبی است برای مثال کسی با شنیدن مقداری کمتر از کلام مفهوم را درمی‌یابد و کسی دیگر با شنیدن کلمات بیشتر پی به مفهوم می‌برد و می‌توان گفت که خوردن سرکه از این نظر باعث زیادشدن عقل و مرتبه آن می‌شود نه این‌که شخصی که با شنیدن کل کلام مفهوم را درمی‌یابد با خوردن سرکه مانند کسی شود که با شنیدن بعضی کلمات پی به مفهوم می‌برد.
البته این احتمال هم وجود دارد که وقتی می‌گویند عقل زیاد می‌شود مراد زیادشدن مغز است که وسیله عقل به‌حساب می‌آید و به دنبال آن عقل زیاد می‌شود. اگر قبول کنیم که در اثر عواملی مثل کهولت سن عقل کم می‌شود، پس عقل می‌تواند زیاد هم بشود.
عقل در کل بشر یکسان است و احکام عقلایی همیشه یکی است، در روایات آمده عقل ملک واحدی است که دستانی به تعداد خلایق دار، بنابراین کم یا زیاد بودن عقل بستگی دارد به مغز شخص که بهره و توانایی کمتر یا بیشتری در دریافت دارد، مانند یک نیروگاه برق که با کابل‌های برق به خانه‌ها و کارخانه‌ها متصل شده است و آنچه در دریافت برق تفاوت ایجاد می‌کند فیوز است که در خانه‌ها و کارخانه‌ها متفاوت است بعضی ۱۰ آمپر است و بعضی ۲۵ آمپر است و … .
سبزی خرفه از 14 تقویت کننده عقل در طب اسلامی
پیامبر (صلی اله علیه و آله) می‌فرمایند: «علیکم بالفرفخ فهى المکیسه، فانه إن کان شئ یزید فی العقل فهى»[9]
ترجمه روایت:
«بر شما باد خرفه، این انسان را سنگین و باوقار (عاقل) می‌کند و اگر چیزی عقل را زیاد کند خرفه است.»
برگ چغندر، سومین تقویت کننده عقل!
در روایت درباره برگ چغندر آمده: «یشد العقل ویصفى الدم»[10]
ترجمه روایت:
«همانا آن عقل را تقویت می‌کند و خون را صاف می‌کند.»
متأسفانه امروزه غالباً مردم گشنیز و شاهی و اسفناج مصرف میکنند که خاصیت ندارند یا حتی ضرر دارند برای مثال گشنیز سبب فراموشی می‌شود و عقل را ضعیف می‌کند.
کدوتنبل، میوه خوردنی که شما را عقل کل می کند
در روایت آمده: «الدباء یزید فی العقل»[11]
ترجمه روایت:
«کدوتنبل عقل را زیاد می‌کند.»
در روایت دیگری آمده: «الدباء یزید فی الدماغ»[12]
ترجمه روایت:
«مغز را زیاد می‌کند.»
در روایتی دیگر آمده: «یزید فی العقل والدماغ»[13]
ترجمه روایت:
«عقل و مغز را زیاد می‌کند.»
در روایت دیگری آمده: «فإنه یذکى العقل»[14]
ترجمه روایت:
«عقل را تیز می‌کند.»
در روایت دیگری آمده: «فَإِنَّهُ یُزَکِّی الْعَقْلَ»[15]
ترجمه روایت:
«عقل را زیاد می‌کند.»
همچنین در روایت آمده: «أَنَّهُ کَانَ یُعْجِبُهُ الدُّبَّاءُ وَ یَلْتَقِطُهَا مِنَ الصَّحْفَهِ»[16]
ترجمه روایت:
«پیامبر (صلی الله علیه و آله) حرص می‌کردند (علاقه زیادی داشتند) به کدوتنبل و مقدار ریز آنکه بر سفره می‌ریخت را جمع می‌کردند و می‌خوردند» همچنین سفارش می‌کردند به دیگران بخصوص به حضرت علی (سلام الله علیه) و می‌فرمودند: «یا على علیک بالدباء فکله، فانه یزید فی العقل والدماغ»[17]
ترجمه روایت:
«ای علی بر تو باد کدوتنبل، آن را بخور، زیرا عقل و مغز را زیاد می‌کند.»
همه انواع کدو این خاصیت را د