۱۴ تقویت کننده عقل طب اسلامی
انتخاب های انسان به میزان عقل او می باشد، در این مطلب 14 تقویت کننده عقل در طب اسلامی را معرفی می کنیم تا این مایه حیات ادمی را افزایش دهیم و بتوانیم تصمیمات بهتری را در زندگانی خود بگیریم و عمل نمائیم.
ایت الله تبریزیان در سلسله دروس طب اسلامی خود در در مورخ 1394/01/16 به 14 تقویت کننده عقل در طب اسلامی اشاره میکنند و از احادیث اهل بیت علهیم السلام به شرح این موارد می پردازند.
در روایات آمده که عقل مانند چراغی عمل می‌کند که در سر است ولی نور آن در تمام بدن وجود دارد. عقل یعنی قدرت درک، البته در لغت به معنی بندی است که با آن چهارپا را می‌بندند تا هر کاری نکند و آن را محدود می‌کند، عقل در انسان مانند این بند عمل می‌کند و مانع می‌شود که انسان به دنبال شهوات برود و سبب می‌شود که انسان حدومرزها را رعایت کند.
در روایت آمده: «مع سئل الحسن بن علی (سلام الله علیه) فقیل له: ما العقل؟ قال: التجرع للغصه حتى تنال الفرصه.»[1]
ترجمه روایت:
«از امام حسن مجتبی (سلام الله علیه) سؤال کردند عقل چیست؟ امام فرمودند جرعه کردن غصه (کنایه از صبر و تحمل) تا زمانی که فرصت اجازه دهد.»
در روایت دیگر آمده: «ما العقل؟ قال: حفظ قلبک ما استودعته»[2]
ترجمه روایت:
«از امام حسن مجتبی (سلام الله علیه) سؤال کردند عقل چیست؟ امام فرمودند حفظ قلب، آنچه نزد او ودیعه گذاشتید.»
یعنی هرچه یاد بگیری او حفظ می‌کند.
البته در بیشتر روایات آمده: «ما عُبِدَ به الرحمن»[3]
ترجمه روایت:
«(عقل) همان چیزی است که انسان به‌وسیله آن خدا را عبادت می‌کند.»
از روایات استفاده می‌شود که اموری عقل را تقویت و یا تضعیف می‌کند.
اموری که عقل را تقویت می‌کند
سرکه، اولین تقویت کننده از 14 تقویت کننده عقل در طب اسلامی
امام صادق (سلام الله علیه) می‌فرمایند: «الخل یشد العقل»[4]
ترجمه روایت:
«سرکه عقل را تقویت می‌کند.»
روایاتی که سرکه را تقویت‌کننده عقل معرفی میکنند بسیار است.
امام صادق (سلام الله علیه) می‌فرمایند: «الخل الخمر یشد اللثه، ویقتل دواب البطن، ویشد العقل»[5]
ترجمه روایت:
«سرکه خمر لثه را تقویت می‌کند و انگل شکم را می‌کشد و عقل را تقویت می‌کند.»
در این روایت مقید شده که سرکه خمر عقل را تقویت می‌کند که این منافاتی با روایت قبل ندارد و می‌توان گفت که هر سرکه‌ای تقویت‌کننده عقل است ولی خواص دیگر را تنها سرکه خمر دارد.
سرکه خمر به سرکه‌ای می‌گویند که در فرآیند تبدیل‌شدن به سرکه ابتدا تبدیل به خمر می‌شود (انقلاب اول) سپس تبدیل به سرکه می‌شود (انقلاب دوم)، در روایات و در منابع فقهی شش چیز ذکرشده که ابتدا تبدیل به خمر و سپس تبدیل به سرکه می‌شوند، انگور، خرما، جو، عسل، انجیر و یک مورد دیگر که به یاد ندارم، یعنی اگر از سیب سرکه درست کنند این‌گونه نیست که ابتدا تبدیل به خمر شود و تبدیل‌شدن به خمر فقط در همان شش مورد است.
برای درست کردن سرکه از انگور ابتدا باید انگور شسته شود سپس صبر کنید تا کاملاً خشک شود زیرا آب سبب کپک زدن آن می‌شود، پس‌ازآن آب انگور را بگیرید و در ظرف ریخته و درب آن را ببندید البته می‌توان خود انگور را هم در ظرف ریخت و درنهایت آن را صاف کرد.
در زمستان شش روز و در تابستان سه روز طول می‌کشد تا تبدیل به خمر شود و تفاله آن بالا می‌آید، پس از مدتی تبدیل به سرکه می‌شود و تفاله آن پایین می‌آید، شرطش آن است که پس از تبدیل‌شدن به خمر (ده روز) درب ظرف را بازکنید تا مگس سرکه یا پشه سرکه وارد آن شود، این حشره باعث می‌شود که آب انگور تبدیل به سرکه شود و این فرآیند نود روز طول می‌کشد و روش دیگر این است که بعد از ده روز به آن سرکه کهنه اضافه کنند زیرا در سرکه کهنه تخم مگس سرکه وجود دارد و حتی اگر در را ببندند بازهم مگس سرکه در آن به وجود می‌آید و پس از چهل روز تبدیل به سرکه می‌شود ولی آنچه در روایات توصیه‌شده با باز گذاشتن ظرف و ورود مگس سرکه از راه طبیعی آن است.
در روایت آمده: «کلوا خل الخمر ما انفسد، ولا تأکلوا ما أفسدتموه أنتم»[6]
ترجمه روایت:
«سرکه خمری را بخورید که خود فاسد شده نه آنکه خودتان فاسد کرده‌اید».
هرچه انگور مورداستفاده شیرین‌تر باشد سرکه حاصل از آن بهتر و ترش‌تر است. اگر بخواهیم از خرما سرکه درست کنیم باید کمی آب به خرما اضافه کنیم تا جایی که آب روی خرما بیاید، پس از چهل روز آن را صاف کنید و تا نود روز بگذارید.
امروزه در طب سنتی و عطاری‌ها سرکه سیب به‌عنوان بهترین سرکه معرفی می‌شود ولی در طب اسلامی بهترین سرکه، سرکه خمر است.
در روایاتی که ذکر شد عبارت «تشد» آمد که مراد تقویت عقل است و در روایاتی دیگر آمده «تزید» یعنی زیاد شدن.
در روایت آمده: «رجلا کان عند أبى الحسن الرضا (سلام الله علیه) بخراسان، فقدمت إلیه مائده علیها خل وملح فافتتح، بالخل فقال الرجل: جعلت فداک، إنکم أمرتمونا أن نفتتح بالملح، فقال: هذا مثل هذا (یعنى الخل) یشد الذهن ویزید فی العقل»[7]
ترجمه روایت:
«مردی نزد امام رضا (سلام الله علیه) در خراسان بود و سفره در مقابل او پهن کردند و سرکه و نمک در سفره قراردادند و امام با سرکه آغاز کردند و آن مرد اعتراض کرد که شما به ما امر کردید که با نمک شروع کنیم و امام فرمودند آن‌هم مانند این است (یعنی سرکه) ذهن را تقویت می‌کند و عقل را زیاد می‌کند.»
مراد از زیادشدن عقل، بالا رفتن مرتبه عقل است.
اسحاق بن عمار روایت می‌کند: «قلت لابی عبد الله علیه السلام الرجل آتیه اکلمه ببعض کلامی فیعرف کله، ومنهم من آتیه فاکلمه بالکلام فیستوفی کلامی کله ثم یرده علی کما کلمته، ومنهم من آتیه فاکلمه فیقول: أعد علی فقال یا اسحاق: أو ما تدری لم هذا؟ قلت لا، قال الذی تکلمه ببعض کلامک فیعرف کله فذاک من عجنت نطفته بعقله، واما الذی تکلمه فیستوفی کلامک ثم یجیبک على کلامک فذاک الذی رکب عقله فی بطن أمه، وأما الذی تکلمه بالکلام فیقول اعد علی، فذاک الذی رکب عقله فیه بعد ما کبر فهو یقول اعد علی.»[8]
ترجمه روایت:
«از امام صادق (سلام الله علیه) پرسیدم مردی را با او چند کلمه صحبت می‌کنم و او کل مطلب را می‌فهمد و شخص دیگری را با او صحبت می‌کنم و وقتی کلامم تمام شد حرفم را می‌فهمد و شخص دیگر که وقتی با او صحبت می‌کنم چو حرفم تمام می‌شود می‌گوید دوباره بگو، امام فرمودند ای اسحاق مگر نمی‌دانی علتش چیست؟ عرض کردم نه، امام فرمودند کسی که بعضی از کلمات را به او می‌گویی و کل حرف‌هایت را می‌فهمد او کسی است که نطفه‌اش با عقلش عجین شده و آن‌کسی که وقتی کلامت تمام شد سپس حرفت را می‌فهمد کسی است که عقلش در شکم مادر به او اضافه‌شده و آن شخص که با او صحبت می‌کنی و می‌گوید دوباره بگو کسی است که بعد از بزرگ شدن عقل به او اضافه‌شده.»
در این روایت به سه مرتبه از عقل اشاره‌شده و شاید مراتب دیگری هم باشد، پس می‌توان گفت که عقل دارای مراتب است و اگر خوردن سرکه عقل را زیاد می‌کند آیا مرتبه عقل را افزایش می‌دهد؟ البته هر مرتبه‌ای هم خود دارای مراتبی است برای مثال کسی با شنیدن مقداری کمتر از کلام مفهوم را درمی‌یابد و کسی دیگر با شنیدن کلمات بیشتر پی به مفهوم می‌برد و می‌توان گفت که خوردن سرکه از این نظر باعث زیادشدن عقل و مرتبه آن می‌شود نه اینکه شخصی که با شنیدن کل کلام مفهوم را درمی‌یابد با خوردن سرکه مانند کسی شود که با شنیدن بعضی کلمات پی به مفهوم می‌برد.
البته این احتمال هم وجود دارد که وقتی می‌گویند عقل زیاد می‌شود مراد زیادشدن مغز است که وسیله عقل به‌حساب می‌آید و به دنبال آن عقل زیاد می‌شود. اگر قبول کنیم که در اثر عواملی مثل کهولت سن عقل کم می‌شود، پس عقل می‌تواند زیاد هم بشود.
عقل در کل بشر یکسان است و احکام عقلایی همیشه یکی است، در روایات آمده عقل ملک واحدی است که دستانی به تعداد خلایق دار، بنابراین کم یا زیاد بودن عقل بستگی دارد به مغز شخص که بهره و توانایی کمتر یا بیشتری در دریافت دارد، مانند یک نیروگاه برق که با کابل‌های برق به خانه‌ها و کارخانه‌ها متصل شده است و آنچه در دریافت برق تفاوت ایجاد می‌کند فیوز است که در خانه‌ها و کارخانه‌ها متفاوت است بعضی ۱۰ آمپر است و بعضی ۲۵ آمپر است و … .
سبزی خرفه از 14 تقویت کننده عقل در طب اسلامی
پیامبر (صلی اله علیه و آله) می‌فرمایند: «علیکم بالفرفخ فهى المکیسه، فانه إن کان شئ یزید فی العقل فهى»[9]
ترجمه روایت:
«بر شما باد خرفه، این انسان را سنگین و باوقار (عاقل) می‌کند و اگر چیزی عقل را زیاد کند خرفه است.»
برگ چغندر، سومین تقویت کننده عقل!
در روایت درباره برگ چغندر آمده: «یشد العقل ویصفى الدم»[10]
ترجمه روایت:
«همانا آن عقل را تقویت می‌کند و خون را صاف می‌کند.»
متأسفانه امروزه غالباً مردم گشنیز و شاهی و اسفناج مصرف میکنند که خاصیت ندارند یا حتی ضرر دارند برای مثال گشنیز سبب فراموشی می‌شود و عقل را ضعیف می‌کند.
کدوتنبل، میوه خوردنی که شما را عقل کل می کند
در روایت آمده: «الدباء یزید فی العقل»[11]
ترجمه روایت:
«کدوتنبل عقل را زیاد می‌کند.»
در روایت دیگری آمده: «الدباء یزید فی الدماغ»[12]
ترجمه روایت:
«مغز را زیاد می‌کند.»
در روایتی دیگر آمده: «یزید فی العقل والدماغ»[13]
ترجمه روایت:
«عقل و مغز را زیاد می‌کند.»
در روایت دیگری آمده: «فإنه یذکى العقل»[14]
ترجمه روایت:
«عقل را تیز می‌کند.»
در روایت دیگری آمده: «فَإِنَّهُ یُزَکِّی الْعَقْلَ»[15]
ترجمه روایت:
«عقل را زیاد می‌کند.»
همچنین در روایت آمده: «أَنَّهُ کَانَ یُعْجِبُهُ الدُّبَّاءُ وَ یَلْتَقِطُهَا مِنَ الصَّحْفَهِ»[16]
ترجمه روایت:
«پیامبر (صلی الله علیه و آله) حرص می‌کردند (علاقه زیادی داشتند) به کدوتنبل و مقدار ریز آنکه بر سفره می‌ریخت را جمع می‌کردند و می‌خوردند» همچنین سفارش می‌کردند به دیگران بخصوص به حضرت علی (سلام الله علیه) و می‌فرمودند: «یا على علیک بالدباء فکله، فانه یزید فی العقل والدماغ»[17]
ترجمه روایت:
«ای علی بر تو باد کدوتنبل، آن را بخور، زیرا عقل و مغز را زیاد می‌کند.»
همه انواع کدو این خاصیت را دارند ولی کدوتنبل بهتر است، همچنین به هر شکلی می‌توان از آن استفاده کرد ولی پخته بهتر از خام است.
میوه به، سفارش طب اسلامی برای تقویت عقل
در روایت آمده: «علیکم بالسفرجل فکلوه فانه یزید فی العقل والمروءه»[18]
ترجمه روایت:
«بر شما باد به، آن را بخورید، زیرا عقل و مروه را زیاد می‌کند.»
می‌توانیم با جمع‌کردن تمام مواردی که برای عقل مفید است دارویی بسازیم که تمام خواص را دارا باشد و برای افرادی که دچار ضعف عقل هستند یا مبتلا به اوتیسم یا انواعی از دیوانگی هستند، استفاده کرد. اگر از سرکه بگذریم اول برگ خرفه و تخم خرفه، دوم برگ چغندر، سوم کدو و تخم کدو، چهارم به و تخم به و موارد دیگر.
تجارت کنید تا عقل کل بشوید!
امام صادق (سلام الله علیه) می‌فرمایند: «التجاره تزید فی العقل.»[19]
ترجمه روایت:
«تجارت عقل را زیاد می‌کند.»
در روایت دیگر آمده: «ترک التجاره ینقص العقل»[20]
ترجمه روایت:
«رها کردن تجارت عقل را کم می‌کند.»
شاید گفته شود که مراد همه نوع شغل و فعالیت اقتصادی است ولی موضوع روایت تجارت است نه مطلق کار کردن، از طرفی شاید گفته شود هر کاری که ذهن را درگیر کند و به فعالیت وادارد مانند تجارت عقل را زیاد می‌کند ولی چون در روایت علت ذکر نشده نمی‌توان چنین نتیجه‌ای گرفت.
عطر از 14 تقویت کننده عقل در طب اسلامی
در روایت آمده: «من تطیب أول النهار لم یزل عقله إلى اللیل»[21]
ترجمه روایت:
«کسی که در اول روز از عطر استفاده کند تا شب عقلش باقی می‌ماند.»
البته عطر نمی‌تواند به‌عنوان درمان ضعف عقل باشد و یک تقویت موقتی است.
در روایت دیگری آمده: «خمس خصال من فقد واحده منهن لم یزل ناقص العیش، زائل العقل، مشغول القلب: فأولها صحه البدن، والثانیه الامن، والثالثه السعه فی الرزق، والرابعه الأنیس الموافق. قلت: وما الأنیس الموافق؟ قال الزوجه الصالحه، والولد الصالح، والخلیط الصالح. والخامسه وهی تجمع هذه الخصال: الدعه.»[22]
ترجمه روایت:
«پنج خصلت است که اگر یکی از این‌ها نباشد زندگی انسان ناقص است و عقل درستی ندارد و قلبش مشغول است، اولین آن سلامتی بدن و دوم امنیت و سوم صحت روزی و چهارم انیس، موافق راوی سؤال می‌کند انیس موافق چیست؟ امام پاسخ می‌دهند همسر خوب و فرزند خوب و رفیق خوب، پنجم آرامش فکری.»
این نوع زوال عقل موقتی است و با برطرف شدن این مشکلات زوال عقل هم برطرف می‌شود.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: «مَا طَابَتْ رَائِحَهُ عَبْدٍ إِلَّا زَادَ عَقْلُهُ»[23]
ترجمه روایت:
«عطر لباس انسان خشک نمی‌شود مگر اینکه عقلش زیاد می‌شود.»
امام صادق (سلام الله علیه) می‌فرمایند: «الرِّیحُ الطَّیِّبَهُ تَشُدُّ الْعَقْلَ وَ تَزِیدُ فِی الْبَاءَهِ»[24]
ترجمه روایت:
«بوی عطر عقل را تقویت می‌کند و هم‌بستر شدن را زیاد می‌کند.»
با توجه به روایات ذکرشده می‌توان گفت که عطر هم برای درمان ضعف عقل قابل‌استفاده است.
هشتمین تقویت‌کننده عقل حجامت است،
در روایت آمده: «إن الحجامه تصحح البدن وتشد العقل»[25]
ترجمه روایت:
«حجامت بدن را سالم می‌کند و عقل را تقویت می‌کند.»
در روایت دیگر آمده: «الحجامه تزید العقل وتزید الحافظ حفظا»[26]
ترجمه روایت:
«حجامت عقل را زیاد می‌کند و سبب تقویت حافظه هم می‌شود.»
مخصوصاً حجامت سر برای تقویت عقل بسیار مفید است. تا وقتی مردم حجامت کنند کمتر بیمار می‌شوند، در زمان قاجار شرکت‌های دارویی بررسی کردند و دیدند که در ایران کسی دارو مصرف نمی‌کند و علت حجامت کردن است بنابراین پول زیادی به حجام دربار ناصرالدین‌شاه دادند تا تیغ‌هایش را زهرآلود کند و در اثر آن دو نفر پس از حجامت مردند سپس ناصرالدین‌شاه دستور ممنوعیت حجامت را صادر کرد و آن‌ها هم توانستند داروهای خود را بفروشند. بعضی افراد که از خون می‌ترسند و به همین علت حجامت نمی‌کنند معمولاً صفراوی هستند و ابتدا باید صفرا را درمان کنند.
مسواک از 14 تقویت کننده عقل در طب اسلامی
امام باقر (سلام الله علیه) می‌فرمایند: «السواک یذهب بالبلغم ویزید فی العقل.»[27]
ترجمه روایت:
«مسواک زدن بلغم را برطرف می‌کند و عقل را زیاد می‌کند.»
شاید بتوان گفت که در اثر کم شدن بلغم عقل تقویت می‌شود.
سداب، دهمین سفارش طب اسلامی برای تقویت عقل
امام کاظم (سلام الله علیه) می‌فرمایند: «السداب یزید فی العقل»[28]
ترجمه روایت:
«سداب عقل را زیاد می‌کند.»
کندر از 14 تقویت کننده عقل در طب اسلامی
پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: «علیکم بالألبان فانها تمسح الحر عن القلب کما یکسح الاصبع العرق عن الجبین ، وتشد الظهر وتزید فی العقل وتذکی الذهن وتجلو البصر وتذهب النسیان.»[29]
ترجمه روایت:
«بر شما باد کندر زیرا گرمی از قلب پاک می‌کند همان‌گونه که انگشت عرق پیشانی را پاک می‌کند و کمر را تقویت می‌کند و عقل را زیاد می‌کند و ذهن را تیز می‌کند و بینایی را جلا می‌دهد و فراموشی را برطرف می‌کند.»
اگر زن باردار کندر استفاده کند برای تقویت عقل فرزند او مفید است.
امام رضا (سلام الله علیه) می‌فرمایند: «أطعموا حبالاکم ذکر اللبان فإن یک فی بطنها غلام خرج ذکی القلب عالما شجاعا وإن تک جاریه حسن خلقها وعظمت عجیزتها وحظیت عند زوجها.»[30]
ترجمه روایت:
«به زنان باردار خود کندر نر بدهید، اگر در شکم او پسر باشد تیزهوش و عالم و شجاع خواهد بود، ولی اگر دختر باشد باسن آن بزرگ و نزد شوهرش خوش‌اقبال خواهد بود.»
کندر سفید و شیرین است و شبیه آلت مرد است ازاین‌جهت به آن می‌گویند کندر نر، کندر ماده کدر و زردرنگ و تلخ‌مزه است. چون در روایت کلمه اطعموا آمده یعنی مانند غدا باید مقدار زیاد از آن خورده شود، که می‌تواند یک یا چند قاشق غذاخوری و آسیاب شده باشد.
همچنین پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: «أطعموا حبالاکم اللبان فإن الصبی إذا غذی فی بطن أمه باللبان اشتد قلبه وزید فی عقله»[31]
ترجمه روایت:
«به زنان باردار خود کندر بدهید، وقتی کودک در شکم مادرش از کندر تغذیه کند قلبش قوی می‌شود و عقلش زیاد می‌شود.»
امام رضا (سلام الله علیه) می‌فرمایند: «استکثروا من اللبان واستبقوه وامضغوه وأحبه إلى المضغ، فإنه ینزف بلغم المعده، وینظفها، ویشد العقل، ویمرئ الطعام.»[32]
ترجمه روایت:
«زیاد کندر استفاده کنید و آن را فوراً قورت ندهید و آن را بجوید و جویدن نزد من محبوب‌تر است، آن بلغم معده را به شکل خون‌ریزی خارج می‌کند و معده را پاک‌سازی می‌کند و عقل را تقویت می‌کند و سبب می‌شود که غذا هضم شود و به مرحله استفاده برسد.»
کرفس، سبزی تقویت کننده عقل
در روایت آمده: «أنه – أی الکرفس یورث الحفظ، ویذکی القلب»[33]
ترجمه روایت:
«کرفس سبب تقویت حافظه می‌شود و قلب را تیز می‌کند (انسان را تیزهوش می‌کند).»
پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: «علیکم بالکرفس فانه ان کان شیء یزید فی العقل فهو هو.»[34]
ترجمه روایت:
«بر شما باد کرفس، اگر چیزی عقل را زیاد می‌کند آن کرفس است.»
تخم و ساقه و برگ کرفس برای تقویت عقل قابل‌استفاده است البته کرفس وحشی قوی‌تر است.
سیزدهمین تقویت کنند هلیله و شکر است،
در رساله ذهبیه آمده: «ومن أراد أن یزید فی عقله یتناول کل یوم ثلاث هلیلجات بسکر ابلوج.»[35]
ترجمه روایت:
«کسی که می‌خواهد عقلش را زیاد کند، هرروز سه عدد هلیله با شکر بلوچستان.»
بهترین شکر مال منطقه سیستان بوده که از نیشکر تهیه می‌شده و دو بار صاف می‌کردند و مقدار استفاده از شکر به مقدار صدق است. هرگاه هلیله به‌تنهایی بیاید معمولاً مراد هلیله سیاه است البته شاید مراد همه انواع هلیله شامل هلیله کابلی و چینی و غیره باشد.
گوشت آخرین مورد از 14 تقویت کننده عقل در طب اسلامی
امام صادق (سلام الله علیه) می‌فرمایند: «اللحم ینبت اللحم ویزید فی العقل ومن ترک اکله ایاما فسد عقله»[36]
ترجمه روایت:
«گوشت، گوشت می‌رویاند و عقل را زیاد می‌کند و کسی که چند روزی گوشت نخورد عقلش فاسد می‌شود.»
همچنین امام صادق (سلام الله علیه) می‌فرمایند: «من ترک اکل اللحم اربعین صباحا ساء خلقه وفسد عقله»[37]
ترجمه روایت:
«کسی که چهل روز گوشت نخورد اخلاقش بد می‌شود و عقلش کم می‌شود.»
در روایات گوشت به‌عنوان بهترین غذا معرفی‌شده البته گوشت گاو نهی شده است و بهترین روش پخت گوشت کباب کردن آن است.
منابع:
- المحاسن، أحمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۱، ص۱۹۶.
- بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج۷۵، ص۱۰۱.
- الدرّ المنظوم من کلام المعصوم، علی بن محمد العاملی، ص۱۳۷.
- المحاسن، أحمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۲، ص۴۸۵.
- المحاسن، أحمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۲، ص۴۸۷.
- مستند الشیعه، المحقق أحمد بن محمد مهدی النراقی، ج۱، ص۳۳۳.
- المحاسن، أحمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۲، ص۴۸۷.
- علل الشرائع، الشیخ الصدوق، ج۱، ص۱۰۲.
- المحاسن، أحمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۲، ص۵۱۷.
- المحاسن، أحمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۲، ص۵۲۰.
- المحاسن، أحمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۲، ص۵۲۰.
- المحاسن، أحمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۲، ص۵۲۰.
- المحاسن، أحمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۲، ص۵۲۱.
- بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج۶۳، ص۲۲۹.
- دعائم الإسلام، قاضی نعمان مغربی، ج۲، ص۱۱۳.
- دعائم الإسلام، قاضی نعمان مغربی، ج۲، ص۱۱۳.
- المحاسن، أحمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۲، ص۵۲۱.
- المحاسن، أحمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۲، ص۵۵۰.
- الاصول من الکافی، شیخ کلینی، ج۵، ص۱۴۸.
- الاصول من الکافی، شیخ کلینی، ج۵، ص۱۴۸.
- الاصول من الکافی، شیخ کلینی، ج۶، ص۵۱۰.
- الخصال، شیخ صدوق، ص۲۸۴.
- دعائم الإسلام، قاضی نعمان مغربی، ج۲، ص۱۶۵.
- دعائم الإسلام، قاضی نعمان مغربی، ج۲، ص۱۶۶.
- الخصال، شیخ صدوق، ص۶۱۱.
- بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج۵۹، ص۱۲۶.
- ثواب الأعمال، الشیخ الصدوق، ص۱۸.
- المحاسن، أحمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۲، ص۵۱۵.
- طب النبی، ابو العباس جعفر بن محمد المستغفری، ص۲۵.
- الاصول من الکافی، شیخ کلینی، ج۶، ص۲۳.
- الاصول من الکافی، شیخ کلینی، ج۶، ص۲۳.
- بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج۶۳، ص۴۴۴.
- بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج۶۳، ص۲۴۰.
- طب النبی، ابو العباس جعفر بن محمد المستغفری، ص۳۱.
- بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج۵۹، ص۳۲۴.
- طب الأئمه، ابن سابور الزیات، ص۱۳۹.
- طب الأئمه، ابن سابور الزیات، ص۱۳۹.
